ΟΛΓΑ ΣΤΑΥΡΑΚΑ-ΜΙΧΑΗΛ
Το κείμενο που ακολουθεί βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό, στο βιβλίο του Πανταζή Κοντομίχη «ΤΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗ ΛΕΥΚΑΔΑ» (1800-1964).
Η ανάπτυξη του Νεοελληνικού Θεάτρου στη Λευκάδα, παρουσιάζει σε γενικές γραμμές τα ίδια χαρακτηριστικά που παρουσιάζει το Επτανησιακό θέατρο στην ίδια περίοδο.
Ο ιστορικός του θεάτρου μας Γιάννης Σιδέρης στην «Ιστορία του Νέου Ελληνικού Θεάτρου, 1794 έως 1944 – τόμος Α» , μας λέει ότι η προετοιμασία του 1821, που έγινε μέσα σε 30 χρόνια, έφερε και το Νέο Ελληνικό Θέατρο, ως αποτέλεσμα του αναγεννητικού πνεύματος.
Η Λευκάδα ειδικά είχε δύο επιρροές. Πρώτον λόγω της γεωγραφικής της θέσης είχε γίνει φωλιά αρματολών και κλεφτών και έδρα σημαντικών Φιλικών.
Δεύτερον, εδώ, όπως και στα άλλα Επτάνησα, υπήρχε μια πνευματική ανάπτυξη σε μεγαλύτερη κλίμακα από ότι στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Η αρχή του Νεοελληνικού Θεάτρου στη Λευκάδα θα πρέπει να αναζητηθεί στο τέλος του 18ου αιώνα και αρχές του 19ου. Βέβαια παίζονταν από πριν Ιταλικά έργα και ελληνικά γραμμένα στην Ιταλική, σε όλα τα Επτάνησα. Δεν υπήρχε όμως οργανικό δέσιμο με το ντόπιο πνεύμα ή κάποια αυθύπαρκτη και πρωτότυπη παραγωγή. Όσες θεατρικές εκδηλώσεις έχουμε, τις έχουμε σχεδόν όλες στη πόλη, με την πρωτοβουλία και την στήριξη των αρχόντων.
Οι κατά καιρούς δυνάστες φρόντισαν να δημιουργήσουν και να στηρίξουν, οικονομικά και πνευματικά μια τάξη προνομιούχων. Έτσι δημιουργήθηκαν οι μεγάλες αρχοντικές οικογένειες που από αυτές ξεπήδησαν οι μορφωμένοι, οι λόγιοι, οι ποιητές, οι επιστήμονες όπως οι Ζαμπέλιοι, ο Βαλαωρίτης, ο Ιωάννης Μαρίνος, ο Σούνδιας κ.α. Πολλοί από αυτούς έγιναν ηγέτες για την απελευθέρωση των νησιών και στράφηκαν ανοιχτά και μέχρι θανάτου εναντίον των ξένων.
Οι κάτοικοι των ορεινών χωριών της Λευκάδας ζούσαν στην πλειοψηφία τους σχεδόν απομονωμένοι, αν σκεφτεί κανείς ότι ήθελαν δύο μέρες σχεδόν να κατέβουν με τα ζώα τους στη πόλη. Αγαπούσαν όμως με πάθος τις γιορτές και το θέαμα. Απόδειξη οι μεγάλες οργανωμένες μασκαράτες που έφταναν από τα χωριά στη πόλη.
Πρόσωπα και συλλογικότητες που βοήθησαν στην ανάπτυξη του Νεοελληνικού Θεάτρου στη Λευκάδα.
Ιωάννης Ζαμπέλης (1787 – 1856). Γεννήθηκε στη Λευκάδα το 1787. Είναι γνωστός για την πατριωτική του δράση και για τις τραγωδίες του, όπως, «Τιμολέων», «Γεώργιος Καστριώτης», «Μήδεια» κ.α. Μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία και ήταν από τους κυριότερους εμψυχωτές για τον αγώνα, τόσο στη Λευκάδα όσο και στην απέναντι στεριά. Την Κυριακή των απόκρεω του 1821 γίνεται στο σπίτι του στη Λευκάδα, το πρώτο μεγάλο συνέδριο των αγωνιστών της Ηπειρωτικής Ελλάδας. Έλαβαν μέρος ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο Δημήτριος Μακρής, ο Πανουργιάς και πολλοί άλλοι.
Το 1830 ιδρύεται η ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΦΙΛΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ, θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε σαν ένα σχολείο ελευθέρων σπουδών, το οποίο φαίνεται ότι έκανε εξαιρετική δουλειά και αναγνωρίστηκε επίσημα από τις αρχές.
Έδινε καλλιτεχνικές «Εσπερίδες», παραστάσεις κλπ. Το 1832 με αφορμή τον διορισμό του λόρδου Γεωργίου Νούγγετ ως Μέγα Αρμοστή, σε όλα τα Επτάνησα διοργανώθηκαν γιορτές προς τιμή του. Στις 15 Δεκεμβρίου δόθηκε παράσταση στη Λευκάδα – πράξις δραματική με μουσική – στο μεγάλο δωμάτιο του Γυμνασίου της Αγ. Μαύρας. Η δραματική πράξη ήταν γραμμένη – έμμετρη – από τους Ζαμπέλιο και Μαρίνο.
Το 1833 έχουμε άλλη παράσταση της Φιλογραμματικής Εταιρείας με τίτλο «Δαφνοστέφανος». Συγγραφείς ήταν πάλι ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος και ο Ι. Μαρίνος. Την μουσική έγραψε ο Πίκολης. Τους ρόλους των ποιμενίδων υποδύθηκαν οι μαθήτριες της Ακαδημίας Φιλογραμμάτων, Ακριβούλα Νικολάου Σταύρου και η Αικατερίνη Καμπατσίνη. Αυτό έκανε τόσο μεγάλη εντύπωση, ώστε η επίσημη εφημερίδα του κράτους ( αρ.112) να επαινέσει το παράδειγμα των δύο μαθητριών γράφοντας ότι το παράδειγμα τους βοηθάει στην εξάλειψη των προκαταλήψεων εναντίον των γυναικών.
Στις 11 Δεκεμβρίου του 1852, την παραμονή της γιορτής του Αγ. Σπυρίδωνα, στη λιτανεία του Αγίου εμφανίζεται η «Φιλόμουσος Εταιρεία». Το 1853 στη γιορτή της Κυρά Φανερωμένης, εμφανίζεται μουσικό συγκρότημα με το όνομα «Φιλαρμόνική» και «Φιλαρμονικόν κατάστημα». Πρόκειται για την «Φιλόμουσο Εταιρεία» που μετονομάστηκε οριστικά σε «Φιλαρμονική Λευκάδος».
Η «Φιλαρμονική Λευκάδος» διοργάνωνε εσπερίδες με πρόγραμμα μουσικό και θεατρικό.
Το 1917 στην αίθουσα δοκιμών της Φιλαρμονικής δόθηκε μια παράσταση όπου διακρίθηκαν δύο νέοι, μαθητές του Γυμνασίου τότε, ο Νίκος Κατηφόρης και ο Τζαβαλάς Καρούσος. Και οι δύο έκαναν μια εξαιρετική πορεία. Ο Νίκος Κατηφόρης ως θεατρικός συγγραφέας. Ο Τζαβαλάς Καρούσος στο θέατρο. Θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους ηθοποιούς που πέρασαν από το ελληνικό θέατρο.
Η δράση της Φιλαρμονικής στον θεατρικό τομέα περιορίζεται και κυρίως ασχολείται με το μουσικό πρόγραμμα.
Στα 1855 ιδρύεται η «Θεατρική Εταιρεία». Χτίζει το πρώτο θέατρο στη Λευκάδα, το οποίο ονομάστηκε «Σαπφώ», στην θέση που ήταν ένα λιτρουβιό και αργότερα ο θερινός κινηματογράφος ΑΠΟΛΛΩΝ. Το θέατρο το έχτισε με δικά του έξοδα ο Φίλιππος Δάστων, Άγγλος ευγενής που εξελληνίστηκε. Λίγες μέρες μετά την επίσημη ίδρυση της Θεατρικής Εταιρείας, παίχτηκε ένα έργο του Κωνσταντίνου Μικρώνη γραμμένο στην δημοτική. Έκλεισε τις παραστάσεις της την χειμερινή περίοδο 1856-57. Δεν υπάρχουν στοιχεία αν δόθηκαν παραστάσεις μετά. Στα 1860 το θέατρο ήταν κλεισμένο.
Κάπου εδώ κλείνει και η περίοδος του θεάτρου στη Λευκάδα πριν την ένωση.
Την ίδια χρονιά ιδρύεται το «Δραματικόν Γυμνάσιον» και ανέβασε παραστάσεις για ένα τετράμηνο. Την ίδια περίοδο γίνονται σκέψεις να βρεθεί ένας άλλος θεατρικός χώρος.
Στα 1870 ίσως και νωρίτερα ήταν έτοιμο το «ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ».
Κοντά στο Γυμνάσιο και συνέχεια προς την πλατεία Μητροπόλεως, βρίσκονταν δύο σπίτια τα οποία είχαν κατασκευάσει οι Άγγλοι για βοηθητικούς χώρους, μαγειρία κλπ.
Με έξοδα του Δήμου τα ένωσαν και τα διαρρύθμισαν έτσι ώστε να γίνει μια καλή σάλα θεάτρου. Το κτίριο εκτείνονταν από την δυτική πλευρά του Γυμνασίου κατά μήκος του δρόμου, ως το αυλάκι του σοκακιού που πάει για το Νοσοκομείο.
Το θέατρο αν και δημοτικό το συντηρούσαν οι άρχοντες με συνδρομές. Ο λαός τους έλεγε αμποννάτους, από το Γαλλικό abonné (συνδρομητής).
Στο Δημοτικό Θέατρο έρχονταν και Ιταλικοί θίασοι, που έπαιζαν γνωστά μελοδράματα όπως Cavalleria Rusticana, Aida κλπ. Εναλλάξ παίζονταν και Ελληνικά έργα από ερασιτέχνες της πόλης. Παίχτηκε η «Κυρά Φροσύνη» και ο «Διάκος» του Βαλαωρίτη και η «Χριστίνα» του Ζαμπελίου. Ψυχή του θεατρικού ερασιτεχνισμού τότε ήταν ο Λευκαδίτης ζωγράφος Σπύρος Γαζής. Ο ίδιος οργάνωνε και πολυπληθείς μασκαράτες, όπως το 1882 με θέμα όλες τις εκδηλώσεις της Λευκαδίτικης ζωής.
Κατά το τέλος του αιώνα το Δημοτικό θέατρο άρχιζε να παρακμάζει. Η επιτροπή του θεάτρου προσπαθούσε να εξασφαλίζει πόρους.
Το 1910 ιδρύθηκε ο «Όμιλος Ερασιτεχνών του Θεάτρου», ο οποίος έκανε νέες επισκευές στο θέατρο, έγινε καινούργια αυλαία κλπ.
Η λειτουργία του θεάτρου συνεχίστηκε μέχρι το 1917. Το 1918 το θέατρο έκλεισε προσωρινά γιατί ο αγώνας μεταξύ Βενιζελικών και Βασιλοφρόνων είχε ενταθεί πολύ, με αποτέλεσμα μέλη του θεατρικού να εξοριστούν και οι περισσότεροι να στρατευθούν.
Το 1922 στο Δημοτικό Θέατρο εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από την Μ. Ασία. Το θέατρο έπαθε μεγάλες ζημιές, φθορές και ο εξοπλισμός του σχεδόν διαλύθηκε. Το 1924 το κατεδαφίζουν και ο μισός χώρος έγινε προαύλιο του Γυμνασίου και ο άλλος μισός πλατεία της Ευαγγελίστριας.
Ο Γιάννης Σιδέρης (Ιστορία του Ν.Ε Θεάτρου σελίδα. 170) αναφέρει ότι το Δημοτικό Θέατρο το 1875 ήταν μια από τις 16 αίθουσες θεαμάτων σε όλη την Ελλάδα.
Στα 1937 ιδρύθηκε ο μουσικός όμιλος «Ορφεύς» που το 1952 μετονομάστηκε σε «Μουσικοφιλολογικός Όμιλος Λευκάδος – Ορφεύς»
Ο Ορφέας έχει στο ενεργητικό του και πάρα πολλές θεατρικές παραστάσεις, όπως ο «Υψηλάντης», » Το πατρικό σπίτι», ο «Ποπολάρος» του Γρηγ. Ξενόπουλου κ.α.
Το θέατρο στα χωριά της Λευκάδας.
Μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο αναπτύχθηκε στην Καρυά, τους Σφακιώτες και στο Μεγανήσι το ερασιτεχνικό θέατρο. Αργότερα και σε άλλα χωριά ( Εξάνθεια, Αγ. Πέτρος κ.α.), οι νέοι οργάνωναν πρόχειρα θεατρικούς ομίλους και ανέβαζαν ειδυλλιακά και ηρωικά έργα. Στα 1900 στο Κατωμέρι του Μεγανησίου παίχτηκε από ντόπιους ο «Ερωτόκριτος» και το 1904-5 η «Γκόλφω». Προφανώς θα είχαν παιχτεί και άλλα έργα. Στον Κάβαλo το 1900 παίχτηκε ένα ηρωικό έργο εμπνευσμένο από την επανάσταση του ‘21 και ο «Θανάσης Βάγιας» σε διασκευή του γνωστού ποιήματος του Βαλαωρίτη. Στα 1903 παίχτηκε στο Φρυά των Σφακιωτών η αρχαία τραγωδία » Ιφιγένεια στην Αυλίδα».
Σύμφωνα με τον Πανταζή Κοντομίχη, εκεί που εδραιώθηκαν, αυτού του είδους οι παραστάσεις, είναι στην Καρυά όπου δεν σταμάτησαν καμιά χρονιά.
Οι παραστάσεις στη Καρυά άρχισαν κυρίως από το 1922 και μετά. Πρωτοστάτησαν ο παπά Στάθης Κατωπόδης, ο Σωφρόνης Κατωπόδης, Λευτέρης Κακλαμάνης (Βούτης), Μήτσος Κουκλιώτης, Αλέκος Σταύρακας (Μπακάλος), Βαγγέλης Σταύρακας (Μπακάλος – Πελέκας) ο οποίος έπαιζε συνήθως τους γυναικείους ρόλους. Στην «Γκόλφω» υποδύθηκε την Γκόλφω και ο Μήτσος Κουκλιώτης υποδύθηκε τον Τάσο, Νίκος Κατωπόδης (Τσιμπλής), Θανάσης Κατωπόδης (Τσότσολος), Γεώργιος Κατωπόδης (Τσούλος), Θεόδωρος Κοψιδάς, Σπύρος Αρβανίτης (Τσαγκαριόλος), Θόδωρος Αραβανής (Τραβεζάς), Σπύρος Κατωπόδης (Νικολάρας), Σταύρος Δουβίτσας, Ευτύχιος Κατωπόδης (Τσούλος).
Μερικά από τα έργα που παίχτηκαν στη Καρυά ήταν, η Γκόλφω, Εσμέ, Σκλάβα, Μόρφω του Περεσιάδη, όπως και έργα του Ψαθά και του Ξενόπουλου.
Να τονίσουμε εδώ την ολόψυχη συμμετοχή του θεατή στο έργο. Η «μέθεξη» στον πόνο και στη χαρά της σκηνής είναι βαθιά.
Ο θεατής αισθάνεται πως ο ίδιος είναι ο λειτουργός και ο πάσχων.
Σίγουρα υπήρχαν και άλλοι που διαχρονικά συμμετείχαν στις παραστάσεις.
Σήμερα την θεατρική παράδοση στην Καρυά συνεχίζει ο Απόλλωνας με την σκηνική αναπαράσταση στα πλαίσια του Χωριάτικου γάμου.
ΠΗΓΕΣ
- ΠΑΝΤΑΖΗ ΚΟΝΤΟΜΙΧΗ «ΤΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗ ΛΕΥΚΑΔΑ» 1800- 1964
- ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΙΔΕΡΗΣ » Ιστορία του Νέου Ελληνικού Θεάτρου» τόμος Α 1794 έως 1944
Ευχαριστούμε τον Αλέκο Σταύρακα (Μπακάλο) και την Λαμπρινή Κακλαμάνη, με την βοήθεια των οποίων συμπληρώθηκε ο κατάλογος των Καρσάνων που συμμετείχαν στις τότε θεατρικές παραστάσεις στη Καρυά.
karsanikanea.com 